Kloostermoppen en haardstenen gevonden aan de Wijnstraat
DORDRECHT - Aan de Botermarkt in Dordrecht zijn restanten gevonden van mogelijk de vroegste bebouwing aan de havenzijde van de Wijnstraat.
Bij ontpleistering van de zijgevel van het huidige pand Wijnstraat 154 kwam een zeer oude muur tevoorschijn. Dat deze muur niet altijd alleen een buitenmuur is geweest zoals nu, bewijst de vondst van restanten van een complete haardplaats met haardstenen. Hier heeft tot de 16e eeuw een huis gestaan.
13e-eeuwse stenen
Bureau Monumentenzorg en Archeologie van de gemeente Dordrecht heeft meteen een beknopt bouwhistorisch onderzoek uitgevoerd en trof behalve de haardstenen ook een muur aan, die nog grotendeels bestaat uit middeleeuwse kloostermoppen, de vroegste bakstenen die in Nederland gebakken werden.
Aan het formaat en de vorm denkt de bouwhistoricus van de gemeente, Christine Weijs, dat dit weleens 13e-eeuwse stenen kunnen zijn. Omdat dit stuk van de Wijnstraat pas vanaf ongeveer 1250 bebouwd werd, zou deze muur dan het laatste restant zijn v an het allereerste huis van dit terrein.
Haardstenen
De muur geeft nog meer van haar geschiedenis prijs. Halverwege is een complete haardplaats met haardstenen tevoorschijn gekomen. Haardstenen zijn extra hard gebakken stenen die toegepast werden tegen de achterwand van stookplaatsen, als extra bescherming tegen de hitte van het vuur. Haardstenen werden vooral in de 15e en 16e eeuw gebruikt, daarna ging men over op ijzeren haardplaten.
Haardstenen zijn te herkennen aan hun iets afwijkende formaat (ca 14 x 9 cm), aan de piramidevorm waarin ze vaak gemetseld zijn tegen de achterwand van een stookplaats en aan een reliëf op elke steen met afbeeldingen van mythologische figuren, een portret van Keizer Karel V of geometrische figuren. De stenen die we hier aantroffen, hebben helaas geen reliëf meer, dat is afgekapt.
Drie huizen
De haardstenen laten ons dus een huis zien uit de 15e of 16e eeuw. En de muur laat nog meer zien. Er zijn veel sporen te zien van oude verdwenen balklagen (voor plafonds en vloeren) en dichtgemetselde deuren of ramen.
Eén balklaag zit zó direct boven de haardplaats dat dit nooit het plafond geweest kan zijn van dat vertrek. Dat moet dus een latere bouwfase geweest zijn, toen de haardplaats al overgepleisterd was.
Deze muur heeft ons dus heel veel te vertellen!
Verschillende kleuren stenen
In de middeleeuwen bakte men de stenen in een zogenaamde veldoven. Dit is goed te zien aan de verschillende kleuren rood, zwart en zelfs glazuur. In de middeleeuwen was het bakproces heel eenvoudig: ongebakken stenen werden opgestapeld tot een soort koepeltje waarbij de stenen zelf de oven vormden.
In dit koepeltje werd hout gelegd en een vuur aangemaakt. De binnenste stenen werden het hardste gebakken en konden daardoor verglazen (wat een groen/turkooizen glazuurlaag oplevert) of zwart worden. De buitenste stenen werden het zachtst gebakken en behielden hun rode kleur.
Bouwfasen op oude kaarten
Een handige controle voor de verschillende bouwfasen zijn oude kaarten van de stad. Zo staat er op een oude kaart van Dordrecht uit 1545 van de kaartenmaker Jacob Van Deventer nog wel een huis ingetekend op deze plek, maar 100 jaar later toont de kaart van Janssonius (uit 1642) dat hier een pleintje is. Het huis is dus gesloopt. In die tijd stond er ook een houten kraan langs de haven, die het laden en lossen van schepen een stuk makkelijker maakte. Of de kraan in plaats van het huis kwam is nog niet goed uitgezocht. De kraan is in 1840 afgebroken ten behoeve van de Boterbeurs.
