Dordrechts Museum wil bezoekers ‘bedriegen’
DORDRECHT - Het Dordrechts Museum heeft onlangs een nieuwe trompe l’oeil (bedriegertje) van Hendrick van Heemskerck (ca 1629-1683) aangekocht. Het gaat om een zogeheten chantourné (uitgezaagd schilderij) van een stapel van drie boeken uit 1682. Voorlopig wordt het tentoongesteld in Huis Van Gijn aan de Nieuwe Haven.
Het lijkt gewoon een stapeltje van drie boeken dat in de voormalige werkkamer van Simon van Gijn (1836-1922) op tafel ligt. Maar wie goed kijkt, ontdekt dat het een schilderij van een stapeltje boeken is. Een houten plankje waarmee de schilder de kijker voor de gek houdt.
Het trompe l’oeil is aangekocht op kunstbeurs Tefaf, waar conservator Sander Paarlberg het ontdekte bij de New Yorkse kunsthandelaar Otto Naumann. In zijn kraam stond het op een hoek van de tafel, op een boek, zodat de illusie nog eens versterkt werd.
Het museum heeft al bekende trompe l’oeils zoals het brievenbord van Samuel van Hoogstraten of het jachtrek van Johannes Leemans in de collectie. Dat zijn schilderijen met een lijst. Om het effect van een bedriegertje optimaal te kunnen benutten kozen schilders in de 17e en 18e eeuw ervoor het kunstwerk uit de lijst te halen. Zo hingen bij Van Hoogstraten thuis levensechte vissen aan de muur in de keuken, stond er een schaaltje geschilderd fruit in een rek of stond er een schoen onder een stoel, zo valt te lezen in de beschrijvingen van kunstenaarsbiograaf Arnold Houbraken. Allemaal uitgezaagde plankjes om het oog te bedriegen.
Het was onder kunstenaars in die tijd een populair grapje. Er zijn echter weinig van deze chantournées bewaard gebleven. ,,Doordat ze niet in een lijst zaten, waren het bijna gebruiksvoorwerpen. We weten dat er veel geweest moet zijn, maar ze waren kwetsbaar en nu dus uiterst zeldzaam. Alleen enkele bekende stukken in kunstkamers van vorstenhuizen zijn bewaard gebleven,” legt Paarlberg uit.
En dus ook de drie boeken van Van Heemskerck. Hij maakte vooral stillevens, maar kennelijk ook trompe l’oeils. De boeken dateren uit 1682. Omdat het plankje lange tijd in de collectie
van een boekenverzamelaar heeft gezeten, is het ongeschonden bewaard gebleven.
Het krijgt straks in het heropende Dordrechts Museum een plek in de zaal met stillevens, tussen de andere trompe l’oeils van Leemans en Van Hoogstraten en het zelfportret van Cornelis Bisschop. Deze schilder was een meester in uitgezaagde figuren die hij in de hoek van zijn kamer zette. Die waren zo levensecht dat hij er zijn bezoek mee om de tuin leidde.
In 2014 wil het museum een grote tentoonstelling rondom trompe l’oeils organiseren. De afgelopen jaren werden daarom al trompe l’oeil tentoonstellingen in Japan, Parijs en Italië bezocht.
Fotobijschrift
De trompe l’oeil van Van Heemskerck staat voorlopig in de studeerkamer van Simon Van Gijn op tafel.
