Twaalf namen ditmaal symbool voor de circa duizend Dordtse slachtoffers tweede wereldoorlog

02 mei 2014

DORDRECHT – Twaalf namen worden zondagavond 4 mei in de Kruiskerk aan de Vrieseweg 64 genoemd van de circa duizend Dordtse slachtoffers van de tweede wereldoorlog. Daarmee wordt duidelijk gemaakt dat toen de strijd voor vrijheid een zeer pijnlijke prijs had. 

,,We willen namen en omstandigheden niet vergeten. De herinneringen blijven“,  zegt het Platform Raad van Kerken in een persmededeling. Voor de dienst voor de twee minuten stilte worden vanaf 2012 namen geselecteerd  uit het Dordtse verliesregister. Dat is in opbouw en nog niet volledig.

Een voorlopige tussenstand staat vermeld op de website van het museum 40-45, maar onderzoek naar feiten gaat nog door.  Het is de opzet dat uiteindelijk de namen op een vaste plek in Dordrecht zichtbaar worden, zodat de kans wordt vergroot dat de mensen van toen een blijvende plek krijgen in het collectief geheugen van de Dordtenaren.

Het park Merwesteyn nabij het Sumatraplein is als mogelijkheid genoemd. Ook de Essenhof zou een plek kunnen zijn.  Voordat het zover is, moeten nog veel gegevens worden toegevoegd aan de namen.

De raadsleden Irene Koene (VVD) en David Schalcken (Beter voor Dordt) lazen in 2012 en 2013 de namen voor. Peter Heijkoop – fractievoorzitter van het CDA – zal 4 mei op de herdenkingsdienst, die om zeven uur in de Kruiskerk begint - slachtoffers door het noemen van namen een gezicht geven. De twaalf staan daarmee ook symbool voor alle andere verliezen die Dordtenaren moesten dragen door het oorlogsgeweld. Dat gaat vaak ook generaties door.

Allereerst wordt aangesloten bij de actualiteit. Op vier plaatsen in Dordrecht werden in de maand april in totaal acht herinneringsstenen – zogeheten stolpersteine – geplaatst voor woningen, van waaruit mensen werden weggevoerd.

Groenedijk 74, Hallincqlaan 32, Singel 172 en Johan de Wittstraat 31 hebben zo voor de deur een teken gekregen.

Bernard Abraham Cohen en Elisabeth Cohen van de Groenedijk werden in september 1942 in concentratiekamp Auschwitz vermoord. Van de Hallincqlaan werden Jacob Hendrik Kann en Dora Juliette Kann weggevoerd om niet meer terug te keren. Meijer de Liver, Mozes de Liver en Rosette de Liver werden weggehaald van de Singel en kwamen in februari 1943 in Auschwitz om.  Abraham Duits van de Johan de Wittstraat wird in november 1944 in Neuengamme vermoord.

Leendert Keesmaat wordt genoemd als één van de achttien doden uit het gedicht van Jan Campert. Hij werd naar de fusilladeplek op de Waalsdorpervlakte gevoerd op 13 maart 1941 met psalm 43 op zijn lippen. Aan deze psalm wordt nu 4 mei op een zondag valt extra aandacht besteed.

Leraar Emanuel Hamberger, die door een leerling in december 1944 werden verraden, staat in het dagboek van de politicus Jaap Burger, die op 10 mei 2014 zijn eigen park krijgt in Crabbehof. Onderduiker Jules Benedictus zal dat lezen, waarbij Hamburger wordt genoemd.  

Op de verlieslijst staan ook de broers Christiaan (38) en Pieter van Dijk (25). Ze werden zonder proces in de ochtend van 12 mei door het Nederlandse leger opgepakt en in de waan van de dag in de middag doodgeschoten op het terrein van de gasfabriek in de Bleijenhoek. Burgemeester J. Bleeker noemde dit voorval in zijn dagboek. Geruchten over verraad werden voor waar aangenomen. De broers Van Dijk behoren volgens het verliesregister op de site van het museum bij de cira duizend slachtoffers, die met hun naam op internet een blijvende plek hebben gekregen.

* Meer informatie over het programma van 4 mei morgen (woensdag) op de gemeente pagina's in de Stem van Dordt.

 

ACHTERGROND van de Dordtse stichting, die zich inzet voor herinneringstekenen:

Dordrecht heeft nu ook (acht) Stolpersteine

Stolpersteine DordrechtVrijdag 11 april 2014 zijn in Dordrecht de eerste Stolpersteine geplaatst, acht in totaal, op vier afzonderlijke adressen. De werkgroep Stolpersteine Dordrecht had er bij deze gelegenheid graag meer gelegd, maar dit was praktisch niet mogelijk. Gunter Demnig, de Duitse kunstenaar die deze struikelsteentjes bedacht en ze persoonlijk in de trottoirs aanbrengt, zag geen kans er dit jaar meer te maken voor Dordrecht. Volgend jaar wil de werkgroep er zeker zestig bij hem bestellen.

Dordrecht was een van de vele gemeenten die Demnig tijdens zijn werkreis door Nederland bezocht. Hij begon de toernee op zondag 6 april in Zwolle, Zutphen en Raalte en eindigde de week op Goeree-Overflakkee. Overal plaatste hij gedenksteentjes voor gedeporteerde joden, in de stoep voor hun voormalige woningen. Inmiddels liggen er in Nederland al honderden, volgens Trouw verdeeld over 75 gemeenten, en in heel Europa 50.000. Alle Stolpersteine hebben hetzelfde formaat: 10 bij 10 bij 10 cm.

Besloten
De allereerste Dordtse struikelsteentjes werden aangebracht op de Groenedijk, bij nummer 74. Dat gebeurde tijdens een ingetogen bijeenkomst, die op verzoek van familie Cohen besloten werd gehouden. De Stolpersteine herdenken Bernard Abraham Cohen en zijn echtgenote Elisabeth Duits, die beiden op 30 september 1942 in Auschwitz het leven lieten. Nabestaanden van dit echtpaar, van wie de drie kinderen de oorlog overleefden, waren talrijk aanwezig. Zij legden een boeket bij de steentjes en twee foto’s van de echtelieden.

Stolpersteine Dordrecht         Iets verderop, op de Hallincqlaan 32, mochten belangstellenden en de pers de steenlegging bijwonen. Op dit adres woonden Jacob Hendrik Kann en Dora Juliette Spanjaard. Een van hun overlevende kinderen, zoon Otto, sprak over hoe zijn vader hem wist te redden uit de handen van de Duitsers. Jacob Kann stierf in Auschwitz, zijn vrouw Dora in Huizen.
         Drie steentjes kwamen hierna in de stoep te liggen op de Singel, bij nummer 172, voor vader Meijer de Liver, zoon Mozes en dochter Rosette, alledrie vermoord in Auschwitz. Twee kinderen overleefden, Jaap en Sophia, en een dochter van deze laatste, Roos Goedhart-Snieder, haalde geëmotioneerd herinneringen op aan het gezin De Liver.
         Na afloop deed zich een curieus, ironisch voorval voor: de vrouw die nu in het huis van de familie De Liver woont en die de steenlegging van bovenaf had gefotografeerd, kwam naar buiten en stelde zich aan Roos Goedhart voor. Ze zei dat ze van Armeense afkomst is. En dat ze het betreurt het de Armeense genocide van 1915, waarbij honderdduizenden Armenen zijn vermoord en verdreven, nooit is erkend (behalve door het Franse parlement, red.), in tegenstelling tot de Holocaust.

Foto’s
Op de Johan de Wittstraat 31 ten slotte werd de laatste gedenksteen gemetseld, voor Abraham Duits. Deze geboren Dordtenaar is weliswaar vanuit Amersfoort weggevoerd naar Neuengamme, maar zijn zoon Sal wilde graag bij het ouderlijk huis een Stolpersteine aangebracht zien. Zo gebeurde het ook, in Sal’s bijzijn. Alle steenleggingen waren, hoewel woorden soms verloren gingen door het voortrazend verkeerd, aangrijpend. Zij beroerden niet alleen de nabestaanden, maar zichtbaar ook voorbijgangers en andere geïnteresseerden.
         In de trouwzaal van het oude stadhuis lichtte Demnig op gemoedelijke en informatieve toon zijn almaar uitdijende project toe. Dordrecht hoort daar nu ook bij.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Gerelateerde straten:
Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.