Toespraken bij herdenking dapper en moedig maar mislukt bombardement op de Moerdijkbruggen 75 jaar geleden
13 mei 2015
DORDRECHT - In de Grote Kerk van Dordrecht was vandaag (13 mei) een bijzondere herdenking van het (mislukte) bombardement van de luchtmacht op de Moerdijkbruggen op 13 mei 1940. Zeven bemanningsleden betalen met hun leven een prijs voor onze vrijheid.
Eerder was er een herdenking bij het monument op het eiland van Dordrecht.
De man die het bombardement een plek in het collectief geheugen terug heeft gegeven en dat onvermoeid deed:
Wim Anceaux
Voorzitter stichting
w.f.anceaux@gmail.com
sprak de volgende rede uit
Binnen niet al te lange tijd zullen de nog levende militairen en burgers die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, gezien hun hoge leeftijd, zijn overleden.
Ik vind, en vele anderen met mij, dat de belevenissen en gebeurtenissen zoals dit (mislukt) bombardement op 13 mei 1940 doorgegeven moet worden aan de volgende generaties. Dit monument, de herdenkingen in het verleden en de komende herdenking geven hier aanleiding toe. Reden genoeg om begin dit jaar de ‘Stichting Herdenking Bombardement Moerdijkbrug 1940’ op te richten.
In het boek van Jan Brokken ‘De Vergelding’ wordt onder meer het verhaal van Alie Marcelis – van Steggelen verteld. Alie was een eenvoudige boerenvrouw uit Rhoon. Haar man Dries wordt in oktober 1944 door Duitse soldaten uit de bedstee gesleurd en later zonder proces geëxecuteerd.
Jaren later zegt Alie: ‘Als we niet alles weten, heeft geschiedenis geen zin’ ‘Het verleden laten rusten? Nooit!’
Voor Alie was dat hetzelfde als de Duitse bezetting bij nader inzien goedkeuren.
Deze dagen zijn vol met herdenkingen over het begin van de Tweede Wereldoorlog 75 jaar geleden en het begin van de vrede 70 jaar geleden.
Hier in Dordrecht bij de Moerdijkbrug, overmorgen in de Grote Kerk, in Nieuw-Lekkerland en in Ridderkerk wordt stilgestaan bij de actie om de Moerdijkbrug te bombarderen en de noodlottige gevolgen hiervan.
Het was een kamikazepoging. Zowel de legerleiding Generaal Best, de commandant van de Bombardeer Vliegtuig Afdeeling Sissingh en de bemanningsleden zelf, waren zich bewust dat de kans groot was dat zij niet levend zouden terugkeren.
Commandant Koos Sissingh van de BomVA heeft bij zijn superieuren gesmeekt om deze missie niet door te laten gaan. Tevergeefs.
Willem Anceaux en Gerard Ruygrok hebben zich voorbereid op de dood.Willem is een neef van mijn vader. Ik ben vernoemd naar deze neef en mijn vrouw en ik hebben onze oudste zoon Willem ook weer vernoemd. Jeroen Ruygrok, de tweede zoon van gezagvoerder Gerard Ruygrok is woensdag aanwezig tijdens de samenkomst in de Grote Kerk.
In één keer verliezen 7 vaders en moeders hun zoon, broers en zusters hun broer, meisjes, geliefdes hun geliefde, verloofdes hun verloofde en in één geval, bij Willem Anceaux, een echtgenoot.
Ik heb groot respect voor de bemanning. Ik voel de pijn die de moeders, vaders, zusters, broers, verliefden, verloofdes en een echtgenote hebben moeten doorstaan. Over de mensen die met levensgevaar in het spervuur van de Duitsers getracht hebben het neergestorte vliegtuig in Nieuw-Lekkerland van Paul Schoute en Han Lindner te bereiken en later de lichamen geborgen hebben, is niet zoveel bekend.
Wel over het bergen van de lichamen van de bemanning van de T-5 in de grienden van Ridderkerk. Gewone boerenknechten hebben de lichamen uit de grienden gehaald, deze met paard en wagen vervoerd naar de boerderij van boer Blok. De lichamen zijn door boerenvrouwen gewassen en hebben deze op ladders opgebaard, afgedekt met lakens. In de nacht werd voor de boerenschuur een erewacht gehouden door dezelfde boerenjongens.
Onder grote belangstelling van de bevolking zijn de lichamen op het kerkhof in Ridderkerk in één graf begraven. Later zijn de lichamen elders begraven waarvan 3 hiervan uiteindelijk hun laatste rust hebben op het Militair Ereveld Grebbeberg. 75 jaar na het sneuvelen van deze jongens vraag ik me af of de behulpzame mensen in Nieuw-Lekkerland en Ridderkerk voor hun behulpzaamheid bedankt zijn. Ik denk het niet.
Volgens de verhalen vonden zij dit ‘normaal’ en vonden zij dit hun plicht. Veel van deze behulpzame mensen zullen niet meer in leven zijn. Toch wil ik ze hierbij uit de grond van mijn hart, mede namens de andere familieleden en vernoemden van deze bemanning, bedanken.
Waar gaat het nu over?
– het gaat om een opdracht de Moerdijkbrug te bombarderen;
– het gaat om het feit dat de bemanning weet dat zij hoogstwaarschijnlijk niet levend terug zullen keren en zich daarom voorbereiden op de dood;
– het gaat over de wanhoop van de legerleiding die het bevel tot bombarderen moet handhaven;
– het gaat om de commandant van deze bemanning die smeekt om dit bevel in te trekken;
– het gaat om een groep militairen, een vriendengroep, die letterlijk en figuurlijk voor elkaar door het vuur gaan en hun leven geven;
– het gaat om het verdriet van de ‘achterblijvers’, vaders, moeders, broers, zusters, geliefden, verloofdes en een echtgenote die de lasten van dit verlies hun hele leven zullen blijven dragen;
– het gaat over geschiedschrijving over ‘Wat is er gebeurd?’ de nog levende militairen en getuigen die de Tweede Wereldoorlog bewust hebben meegemaakt zullen gezien hun hoge leeftijd ons gaan ontvallen. Wat dat betreft is het ‘één minuut voor twaalf’.
Als voorzitter van de ‘Stichting Herdenking Bombardement Moerdijkbrug 1940’ en als neef en naamgenoot van de piloot van de Fokker T-5 856 wil ik beginnen met de namen van de twee ontkomen militairen noemen.
Ze waren getuigen van het verongelukken van 7 van hun vrienden maar namen de volgende dag ‘gewoon’ weer deel aan luchtgevechten.
Hun namen zijn:
Jhr. Bodo Sandberg (35 jaar / 2e luitenant-vlieger), en
J. van de Breemer (leeftijd onbekend / sergeant / staartschutter)
De namen van de in Nieuw-Lekkerland omgekomen bemanningsleden zijn:
Paul(tje) C. Schoute (23 jaar / 2e luitenant-vlieger) en
Henry P. Lindner (25 jaar / sergeant-luchtschutter)
De namen van de in Ridderkerk omgekomen bemanningsleden zijn:
Bernard Swagerman (23 jaar / 2e luitenant commandant/waarnemer),
Willem F. Anceaux (27 jaar / 1e luitenant vlieger),
Olaf. W. Douwes Dekker (22 jaar / aspirant officier-vlieger),
Gerrit A. van Riemsdijk (22 jaar / sergeant telegrafist), en
Joachem Wijnstra (22 jaar / soldaat-luchtschutter).
‘Je leven geven voor de vrijheid van een ander,
je leven geven voor de vrede,
je leven geven tegen onrecht’.
Ik dank u voor uw aanwezigheid en uw aandacht.
Radslid Eline van der Vorm geeft geschiedenis graag een plek, die bij het heden hoort. Haar vader Jens van der Vorm en opa Andries van der Vorm gaven haar haast dat in de genen door.
Ze sprak de volgende woorden:
Ik ben blij dat we vanmiddag hier kunnen herdenken. Een half jaar geleden had dit monument nog een andere plek, niet ver hier vandaan.
Omringd door zwerfvuil en toneel van chauffeurs die bij een sanitaire stop geen zin hadden om helemaal naar het nabijgelegen tankstation te lopen. Vlak voor het monument stond een gigantische vuilniscontainer. In combinatie met het vertrapte gras een bijzondere context voor herdenking.
Het had ook geen eigenaar; het was het resultaat van donaties van verschillende partijen. Rijkswaterstaat, de eigenaar van de grond, wist niet eens meer dat het er stond. Het leek even alsof de functie van het monument was teruggebracht naar het zoeken van een antwoord op de vraag ‘wie gaat erover?’
Daarmee werd de luxe van deze tijd in één oogopslag duidelijk. Er moest naast gebouwd worden. Op steenworp afstand van het monument ter nagedachtenis aan de heldendaad van toen, verricht in de kruitdampen van de meidagen, verrees een snellaadstation voor elektrische auto’s.
Het monument waar wij nu bij staan, vertelt ons daarom inmiddels een eigen verhaal over hoe makkelijk dankbaarheid vervaagt.
Mijn grootvader Andries van der Vorm heeft zich ruim dertig jaar intensief bezig gehouden met de geschiedschrijving van de meidagen op het Eiland. Meermalen gingen we al fietsend door de stad, langs de kogelgaten die nog steeds in de gevels zitten. Bij de verhalen die mij verteld werden over die bepalende dagen, daar kon ik mij als jong meisje die nooit oorlog heeft mee hoeven maken, bijna niets bij voorstellen.
Verhalen over geweld en de angst voor de vijand die op alle fronten betere kansen had. Maar ook de tweede vijand, het wantrouwen, was net zo aanwezig als de eerste. Het gevaar om verraden te worden heeft ook slachtoffers geëist.
Het onderzoeksresultaat van mijn grootvader was diverse bijdragen aan documentatie, waaronder Opmars naar Rotterdam van de heer Brongers, en zijn eigen boek Dordt Open Stad. Het boek en honderden foto’s die mijn grootvader tegenkwam in zijn onderzoek zijn inmiddels gedigitaliseerd en beschikbaar gemaakt voor een ieder die het wil bekijken. Voor een ieder die wil weten wat er is gebeurd. Sommige foto’s hebben een onuitwisbare indruk op mij gemaakt.
Mijn vader heeft van Dordt Open Stad op zijn beurt een kleinschalig evenement gemaakt, gericht op herdenking door reconstructie van toen, inclusief kogelgatentocht. Om geschiedenis tastbaar te maken.
Open stad, een stad die niet door troepen is bezet noch in staat van verdediging is gebracht. Het was de situatie waar onze soldaten het mee moesten doen. Er zat een groot verschil in aantallen, voorbereiding en uitrusting.
Ik ben nu 27 jaar, dezelfde leeftijd als de oudste van de omgekomen bemanningsleden. Jonge mensen, die wisten wat hun kansen waren. Die wisten wat zij achter zouden laten. Die wisten wie zij achter zich zouden laten. Familie, vrienden, geliefden. Strijdend tegen de vijand, maar ongetwijfeld ook tegen de meest pure menselijke emotie: de wil om te blijven leven.
Niet lang na hun actie van ultieme zelfopoffering, wapperde op de grote kerk de witte vlag.
En nu staan we hier, bij een schoongemaakt en opgeknapt monument, op een waardige plek.
En toch is dit monument altijd nog onvolmaakt. De dankbaarheid voor de offers van toen, valt niet in een monument uit te drukken. Het gat dat deze mannen geslagen hebben in de levens van hen die van hen hielden, voor de veiligheid van anderen, valt niet in een monument uit te drukken.
En daarom is herdenken niet genoeg. Twee minuten stilte, is niet genoeg. Respect tonen is niet genoeg. Men moet weten wat er is gebeurd.
Gelukkig zijn er nog zoveel mensen belangeloos en onvermoeibaar bezig met het zoeken naar antwoorden en het doorvertellen van hun verhalen. Om geschiedenis tastbaar te maken, voor mensen zoals ik die moeite hebben om vat te krijgen op die gebeurtenissen tijdens de meidagen op dit Eiland waar ik en zoveel mensen met mij, wel in alle vrijheid hebben mogen opgroeien.
